De motor:

Nadat u op deze site gelezen heeft over de DD13 en de foto’s heeft bekeken, zal u duidelijk zijn dat het hier gaat om een prachtig stukje Nederlands varend erfgoed waarop we zuinig moeten zijn.

Echter niet alleen het scheepje DD13 is een prachtig stukje varend erfgoed, de ingebouwde voortstuwingsmotor doet er niet voor onder.

Waar kleinere zalmschouwen in het begin van de vorige eeuw nog werden voortbewogen door ‘ellebogenstoom’ en spriettuig werd de DD13 gebouwd als motorboot. Door overlevering kunnen we aannemen dat er bij de nieuwbouw een ééncilinder 10 pk gloeikopmotor van het Zweedse merk Skandia is geïnstalleerd. Deze motor heeft trouwe dienst gedaan tot enkele jaren na aankoop en ingebruikname van de boot door Jan Vos uit Veen (zie historie). De zoon van Jan Vos, Aart, die jaren met z’n vader viste en na het overlijden van zijn vader zelfstandig doorging met de palingvisserij, palingrokerij, het palingrestaurant in Veen en de palinghandel vertelde ons het volgende: “Toen m’n vader de boot kocht van J. v.d. Pluim uit Dordrecht stond er een ééncilinder Skandia gloeikopmotor in. Een fantastische motor die nooit dienst weigerde, maar het was een motor die veel kennis, aandacht en zorg behoefde. Vooral het starten was een heel ritueel. Met een brander moest de cilinderkop (gloeikop) worden voorverwarmd. Vervolgens moest de motor met de hand tegen de compressie worden getornd en met een juiste slag aan het vliegwiel sloeg de motor aan. Dit kostte niet alleen veel vaardigheid en kennis maar het kostte iedere ochtend ook zoveel tijd, moeite en geduld om de motor aan de gang te krijgen dat mijn vader eind jaren ‘60 besloot een modernere driecilinder motor van het Engelse merk Lister te laten inbouwen. Tot onze grote teleurstelling heeft deze motor nooit aan de verwachtingen voldaan. Altijd stukken, narigheid en ellende met deze motor. Na deze teleurstelling heeft m’n vader een zescilinder Ford laten inbouwen. Deze motor kwam uit een vrachtwagen en was niet omgebouwd tot scheepsmotor en als zodanig ook niet voorzien van een keerkoppeling. De motor werd simpelweg ingebouwd met de originele versnellingsbak uit de vrachtauto. Voor de hoogste versnelling was de schroef te groot en daardoor kwam de motor niet helemaal op toeren maar bij volgas ging de boot wel ontzettend hard en stond dan helemaal ‘op zijn kont’. Toen deze motor (± 1976) door een kapotte cilinderkop ook de geest gaf, wilde m’n vader een echte originele scheepsmotor, een motor zoals een scheepsmotor behoort te zijn, degelijk, betrouwbaar en met keerkoppeling. Hij is daarvoor naar de toenmalige Kromhoutspecialist Arie Korevaar in Hardinxveld gegaan en heeft een Kromhout Gardner diesel laten plaatsen”.

Met deze motor die nu nog steeds in de DD13 staat, konden wij het als stichting DD13 haast niet beter treffen.

Het verhaal over de Amsterdamse Kromhoutmotoren begint al in 1901. Wat daarop volgt is een veel te lange historie om hier te behandelen (zie hiervoor het prachtige www.kromhoutarchief.nl van Han Mannaert, waaruit ook de hier geschreven informatie).

Wij houden het hier bij de Kromhoutmotor die in de DD13 is geplaatst en maken daarvoor een stap naar 1928. Voor het toen snel opkomende wegtransport was er behoefte aan een lichte, snellopende en krachtige dieselmotor voor o.a. trucks en bussen. Voor de ontwikkeling van zo’n motor ontbrak bij Kromhout de tijd. Om toch in de markt te blijven deed Kromhout een beroep op de Engelse firma L. Gardner & Sons te Patricroft bij Manchester in Engeland. Gardner had evenals Kromhout een jarenlange ervaring in de bouw van scheeps- en industriemotoren en in tegenstelling tot Kromhout had Gardner wel kans gezien om zo’n snellopende motor te ontwikkelen. In 1931 werd deze motor door Gardner gepresenteerd als type LW in 2-, 3-, 4-, 5-, 6-, en zelfs in een 8 cilinder uitvoering.

Bij gebrek aan een soortgelijke motor uit eigen ‘keuken’ prees de Kromhoutdirectie zich erg gelukkig toen in 1932 een licentiecontract met Gardner kon worden afgesloten om in Nederland de Kromhout Gardner type L motoren te gaan produceren. Na aanschaf van de nodige machines begon Kromhout meteen met de productie en in 1933 werd de eerste Kromhout Gardner motor geleverd.\

De motor die nu in de DD13 staat is de 3 cilinder uit deze serie. Deze motor met motornummer 10416 is in 1944 opgebouwd en geleverd als Kromhout type LS aan Shell. LS is de aanduiding voor een stationaire motor (aggregaat) geschikt voor alle denkbare toepassingen. Waarvoor de motor bij Shell precies gebruikt is, hebben we niet kunnen achterhalen, vermoedelijk als dragline- kraan- of generatormotor. Half jaren 50 is de motor terecht gekomen bij de “Roeiersvereniging De Eendracht” uit Rotterdam en omgebouwd tot het type LSK. De K staat voor Keerkoppeling wat betekent dat de motor werd omgebouwd tot voortstuwingsmotor in de scheepvaart. Tegenwoordig zouden we zeggen de motor is gemariniseerd. Dit ombouwen tot scheepsmotor betekende dat er niet alleen een keerkoppeling werd aangebouwd, maar dat o.a. ook het toerental werd teruggebracht tot duizend toeren per minuut. Bij dit toerental en met een totale cilinderinhoud van 4.185 liter (4185 CC) levert de motor 10 pk per cilinder wat dus inhoudt dat de driecilinder LSK 30 pk levert. Hoelang de motor dienst gedaan heeft bij “De Eendracht” weten we niet precies, maar op een gegeven moment is de motor terecht gekomen bij Kromhoutspecialist Arie Korevaar in Hardinxveld en is daar ingebouwd in de DD13 waarin hij inmiddels vele jaren trouwe dienst heeft bewezen.

Na aanschaf van de DD13 door onze stichting hebben we de motor inwendig netjes gereinigd en afgesteld en hij draait nu weer (of moeten we zeggen nog steeds) als het spreekwoordelijke naaimachientje. De Kromhoutmotor van het type LS staat bekend als onverwoestbaar en is volgens kenners gebouwd om een mensenleven mee te gaan. Een leuk feit is dat door Kromhoutkenners een motor die in de oorlogsjaren is opgebouwd ook wel een oorlogskindje wordt genoemd. Het is n.l. zo dat in de oorlogsjaren, bij gebrek aan materiaal, geen complete motoren meer geproduceerd konden worden bij Kromhout. Aan de schrale vraag naar nieuwe motoren moest worden voldaan door het opbouwen van een motor uit reserve/restant onderdelen. (waarop dan ook vaak geen motornummer wordt vermeld).

Onze motor, de Kromhout nummer 10416 type 3 LSK, 30 pk/1000 rpm. is er zo één.

Informatie van de KROMHOUT MOTOREN FABRIEK AMSTERDAM D. GOEDKOOP Jr. N.V.